Σε όλες τις συνεντεύξεις πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι και ευέλικτοι. Αλλά όταν ο σκοπός της συνέντευξης είναι η έρευνα, απαιτούνται διαφορετικά πράγματα που μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο παίρνετε τη συνέντευξη. Η ίδια η φύση της δουλειάς αυξάνει την πιθανότητα να αντιμετωπίσετε εχθρότητα, αμυντική στάση, απροθυμία ή υπεκφυγές από τις πηγές σας. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται ορισμένες πτυχές της ερευνητικής συνέντευξης που καλό θα ήταν να λάβετε υπόψη.

Η κατάλληλη στιγμή

Ποια είναι η κατάλληλη στιγμή να έλθετε αντιμέτωποι με τους βασικούς χαρακτήρες της έρευνάς σας; Αν το κάνετε πολύ νωρίς, υπάρχει ο κίνδυνος να γίνουν άφαντοι, να ζητήσουν ασφαλιστικά μέτρα ή να κρύψουν αποδεικτικά στοιχεία πριν προλάβετε να δημοσιεύσετε το ρεπορτάζ σας. Αν το κάνετε πολύ αργά, μπορεί να έχουν ήδη φύγει ή να έχουν ετοιμάσει απαντήσεις που τους εξυπηρετούν ή να έχουν οπλιστεί με νομικά εργαλεία ώστε να μην προχωρήσει η έρευνα σε μεγαλύτερο βάθος. Σε γενικές γραμμές, θα πρέπει να συγκεντρώσετε όσο περισσότερα στοιχεία μπορείτε, όπως υποστηρικτικά έγγραφα ή επιβεβαίωση από διάφορες ανεξάρτητες πηγές, πριν έρθετε σε επαφή με τα βασικά πρόσωπα. Κατ’ ελάχιστον, θα πρέπει να γνωρίζετε πραγματικά γεγονότα στα οποία να βασίσετε την ιστορία σας.

Κίνδυνοι

Ακόμα και αν η ιστορία σας δεν είναι απολύτως πλήρης ή ορθή, μπορεί να βρίσκεστε στον σωστό δρόμο. Σε τέτοιες καταστάσεις, αν ζητήσετε σχολιασμό, θα καταλάβουν οι ισχυροί ή οι θεσμοί ότι ερευνάτε τους ίδιους, το οποίο και μπορεί να μεταφράσουν ως μπελά. Μπορεί να αντιδράσουν με διάφορους τρόπους. Η πιο εύκολη αντίδραση είναι να αντιμετωπίσετε ξεκάθαρη άρνηση — συνεχίζετε το ψάξιμο. Εξίσου πιθανές είναι οι απειλές — άμεσες, κατά της σωματικής σας ακεραιότητας ή απειλές νομικής φύσεως ή πιο συγκαλυμμένες μέσω τρίτων (συχνά του διευθυντή σύνταξης ή του εκδότη σας) καθώς και αγωγές πριν από τη δημοσίευση. Η λέξη «δυσφήμηση» θα έχει κεντρική θέση σε τέτοιου τύπου κινήσεις, ωστόσο συνήθως οι μηνύσεις για δυσφήμηση τελικά δεν υποβάλλονται.

Σύνεση

Το ερευνητικό ρεπορτάζ έχει σκοπό να αποκαλύψει πράγματα που δεν είναι γνωστά. Υπάρχουν, ενδεχομένως, επειδή έχουν γίνει σκόπιμα λάθη και παραλείψεις. Ας χρησιμοποιήσουμε ως παράδειγμα έναν υπουργό ο οποίος είπε ψέματα στο κοινοβούλιο ή μια κοινότητα που αρνείται να συζητήσει το θέμα της εμπορίας φτωχών νεαρών γυναικών στους κόλπους της. Όσα ανακαλύψετε πιθανώς θα σας εκπλήξουν, ίσως και να σας σοκάρουν. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να προσεγγίσετε τις δουλειές που έχετε να κάνετε με σύνεση. Αν σε μια συνέντευξη αποκαλύψετε ευθύς εξαρχής τι θέλετε, οι πηγές ίσως αρνηθούν να σας μιλήσουν. Αν επιλέξετε δημόσιο χώρο για τη συνέντευξη, μπορεί να θέσετε την πηγή σας σε κίνδυνο.

Στρατηγικές συνέντευξης

Υπάρχουν τρεις πιθανές στρατηγικές συνέντευξης. Σε μια άτυπη ή ξεκάθαρη συνέντευξη που σκοπό έχει να προσδιορίσει τα γεγονότα, οι ερωτήσεις διατηρούν μικρό σχετικά βαθμό δυσκολίας καθ’ όλη τη διάρκεια της. Δεν γίνονται πιο σημαντικές ή πιο δύσκολες, ούτε αναζητούν ευαίσθητες πληροφορίες καθώς η συνέντευξη προχωρά. Σε συνεντεύξεις που ενδιαφέρονται για το προφίλ ενός ατόμου, οι ερωτήσεις αρχικά εστιάζουν αυστηρά στο άτομο. Πού πήγε σχολείο; Ποιον παντρεύτηκε και γιατί; Πώς άρχισε να γράφει ποίηση; Ορισμένες φορείς πρόκειται για ερωτήσεις κλειστού τύπου που συμπληρώνουν κενά για τη ζωή του συγκεκριμένου ατόμου. Αλλά οι αναγνώστες σας ενδιαφέρονται επίσης και για τις απόψεις του. Οπότε, στην πορεία η συνέντευξη θα απλωθεί: Ποια είναι η άποψή τους για την κατάσταση του σύγχρονου μυθιστορήματος; Πιστεύουν στα λογοτεχνικά βραβεία και ποια είναι η άποψή τους για τους φετινούς υποψηφίους; Αυτού του τύπου η συνέντευξη έχει το σχήμα τρομπέτας: στην αρχή είναι στενή και στη συνέχεια ανοίγει και φαρδαίνει καθώς οι ερωτήσεις γίνονται όλο και πιο ανοικτές.

Μια ερευνητική συνέντευξη συχνά ακολουθεί την αντίθετη πορεία. Ξεκινάει με τα μεγάλα γενικά θέματα (π.χ. «Ποια είναι η διαδικασία της ανάθεσης δημοσίων έργων;», «Είναι ικανοποιητική η διαδικασία;» «Πώς γίνεται η παρακολούθηση από την κυβέρνηση;») Καθώς η συνέντευξη προχωρεί, οι ερωτήσεις αναζητούν όλο και περισσότερες λεπτομέρειες και η εστίασή τους αυξάνει. Οι δυσκολότερες ερωτήσεις σε μια ερευνητική συνέντευξη είναι συχνά κλειστού τύπου ή ερωτήσεις που καθοδηγούν τον ερωτώμενο. «Αδιαφορήσατε για τη διαδικασία του διαγωνισμού στην περίπτωση της συγκεκριμένης σύμβασης; Γιατί;» Τις ερωτήσεις αυτές τις κάνετε στο τέλος επειδή εκεί είναι που κλείνει η πηγή και αρνείται να απαντήσει σε άλλες ερωτήσεις. Η συνέντευξη μοιάζει με χωνί – ξεκινάει φαρδιά και καταλήγει στενή.