Trở thành phóng viên điều tra cần thời gian dài, tuy nhiên các phóng viên điều tra có những đặc điểm tương đồng. Nếu kiên trì tu dưỡng những phẩm chất này, bạn có thể sẽ sớm có được những tin độc quyền của riêng mình. Dưới đây là tóm tắt những phẩm chất chính của một phóng viên điều tra:

Dũng cảm

Báo chí điều tra sẽ khiến bạn phải đi trên những con đường mịt mù bởi bạn sẽ phanh phui những bí mật mà người khác không muốn bạn biết. Bạn có thể phải đối mặt với áp lực từ chính quyền, sự kiểm duyệt của ban biên tập, hoặc thậm chí là sự đe doạ đến sinh mạng trong một số trường hợp. Công việc này đòi hỏi sự dũng cảm và bản lĩnh để dấn thân.

Tò mò

Khả năng đặt ra các câu hỏi theo công thức 5W và 1H ( Ai, Cái gì, Ở đâu, Khi nào, Tại sao & Như thế nào) trong cuộc sống hàng ngày chính là xuất phát điểm của báo chí điều tra. Có thể là câu hỏi về các sự kiện trong các bản tin hoặc về những thứ bạn nhìn thấy hoặc nghe thấy trong cuộc sống hàng ngày của mình.

Đam mê

Làm báo không những không giúp bạn trở nên giàu có mà còn làm bạn tốn nhiều thời gian và sức lực. Trở thành một phóng viên điều tra cũng có nghĩa là bạn có khả năng đụng chạm đến những người có quyền lực, và trong một số trường hợp bạn có thể gặp rủi ro đến cả sinh mạng của mình. Bạn chọn nghề này vì bạn tin vào các giá trị cao cả hơn: sự thật, công lý hoặc chỉ đơn giản là lên tiếng cho những người yếu thế.

Sáng tạo

Nhiều toà soạn vẫn phải hoạt động với các nguồn lực hạn chế và luôn phải gấp rút để kịp thời hạn tin bài. Vì vậy, không phải lúc nào một ý tưởng được đề cập tại một cuộc họp giao ban của toà soạn cũng sẽ được thực hiện ngay lập tức, đặc biệt nếu ý tưởng đó không có đủ thông tin và thông tin còn mơ hồ. Các phóng viên điều tra cần phải chủ động khởi xướng, tự nghiên cứu sơ bộ và định hình ý tưởng để đưa ra một kế hoạch chắc chắn. Nếu toà soạn vẫn không quan tâm đến ý tưởng đó, phóng viên có thể cần có thêm sáng kiến ​​để tìm kiếm sự hậu thuẫn cho công việc (chẳng hạn như tìm kiếm tài trợ).

Thận trọng

Một lời nói thiếu thận trọng có thể khiến cuộc điều tra và sinh mạng của những người liên quan rơi vào nguy hiểm. Hơn nữa, việc đó có thể hé lộ thông tin cho các báo đối thủ khiến họ lấy được thông tin độc quyền và cảnh báo cho người được phỏng vấn trước khi bạn có cơ hội trao đổi trực tiếp với họ. Cần phải nhớ: “nhỡ miệng là đắm thuyền” – tránh phát ngôn tuỳ tiện, không thận trọng.

Công bằng và đạo đức

Phóng sự điều tra có thể khiến công việc hoặc thậm chí cả tính mạng của nguồn tin gặp nguy hiểm. Cũng nguy hiểm không kém nếu đưa ra những lời buộc tội liều lĩnh. Một phóng viên điều tra giỏi luôn tuân thủ quy tắc đạo đức để đảm bảo rằng các nguồn tin và đối tượng được tôn trọng và được bảo vệ ở mức độ cao nhất có thể. Ngoài ra, các toà soạn ủng hộ thực hiện phóng sự điều tra cần phải có bộ quy tắc hướng dẫn để thảo luận và giải quyết các tình huống khó xử liên quan đến đạo đức báo chí.

Tư duy logic, có kỹ năng tổ chức và kỷ luật

Phóng sự điều tra đòi hỏi nhiều thời gian và bởi vì luôn kéo theo những rủi ro pháp lý nên cần phải xác minh chi tiết. Vì vậy, bạn cần phải trở thành một chuyên gia lập kế hoạch cẩn trọng để tận dụng tốt nhất thời gian của mình, luôn phải ám ảnh với việc kiểm tra đi kiểm tra lại các thông tin, dữ liệu và các chi tiết phải ăn khớp với nhau.

Kiến thức rộng và kỹ năng nghiên cứu tốt

Việc hiểu rõ bối cảnh của cuộc điều tra có thể giúp phóng viên tránh đi vào ngõ cụt bằng cách xác định các sự kiện và câu hỏi có liên quan. Tuy nhiên, nếu cuộc điều tra dẫn đến một lĩnh vực không thuộc phạm vi chuyên môn thì các phóng viên điều tra cần phải nhanh chóng làm quen với bối cảnh, quy ước, thuật ngữ, nhập vai và hiểu các vấn đề của lĩnh vực đó. Khả năng trao đổi sâu với một chuyên gia, sử dụng các công cụ tìm kiếm hoặc định vị và đọc những cuốn sách hữu ích đều rất quan trọng. Quan trọng là phải đọc nhiều – bạn không bao giờ biết khi nào một thông tin có vẻ vô hại lại có thể trở thành hữu ích cho cuộc điều tra của bạn.

Linh hoạt

Một cuộc điều tra có thể có những bước ngoặt bất ngờ. Đôi khi, câu hỏi đầu tiên hóa ra lại đưa chúng ta vào ngõ cụt. Trong trường hợp khác, câu hỏi đó lại mở ra cơ hội cho một câu hỏi nữa thú vị hơn, nhưng kém phần rõ ràng. Các phóng viên điều tra cần sẵn sàng tâm thế để cân nhắc lại và thiết kế lại nghiên cứu của họ khi điều này xảy ra và không được khăng khăng chỉ giữ những ý tưởng ban đầu.

Có tinh thần đồng đội và kỹ năng giao tiếp

Đôi khi, có những tình huống mà việc đảm bảo bí mật quan trọng đến mức không thể chia sẻ về phóng sự với người khác cho đến khi có biện pháp bảo vệ nhất định. Nhưng thông thường, những phóng sự tốt nhất lại chính là sản phẩm của nỗ lực chung có tận dụng tất cả các kỹ năng sẵn có trong (và ngoài) toà soạn. Hãy lấy ví dụ là loạt phóng sự điều tra thành công trong bộ phim “Tiêu điểm” (Spotlight). Đây là bộ phim nói về cuộc điều tra phanh phui các vụ lạm dụng tình dục trẻ em của các linh mục Công giáo. Một phóng sự điều tra có thể đòi hỏi phóng viên phải có kiến ​​thức về bất cứ lĩnh vực gì từ khoa học, y tế đến kinh tế và xã hội. Một nhà báo, dù có hiểu biết rộng đến mức nào cũng không thể là một chuyên gia trong tất cả mọi lĩnh vực. Việc có các mối liên hệ và mạng lưới tốt chính là một phần của làm việc nhóm. Kỹ năng giao tiếp tốt là một yếu tố nữa để đảm bảo cả nhóm hiểu rõ mục đích của phóng sự và tuân thủ các tiêu chuẩn cao bao gồm: tính chính xác, trung thực và bảo mật thông tin.

Chương này đưa ra định nghĩa về báo chí điều tra và giải thích tầm quan trọng của báo chí điều tra đối với lợi ích công. Nội dung chương này nhấn mạnh một thực tế là việc thuyết phục tổng biên tập cho phép thực hiện một phóng sự điều tra không phải lúc nào cũng dễ dàng. Điều này phụ thuộc chủ yếu vào việc những phát hiện của phóng sự điều tra đó có triển vọng như thế nào. Chính vì vậy, chương tiếp theo sẽ thảo luận về cách thức để tìm ra đề tài cho một phóng sự điều tra và đảm bảo rằng bạn không đi theo những manh mối hoặc nguồn tin sai.