1.1. Từ ý tưởng đến giả thuyết


Tiếp theo, bạn phải biến những suy nghĩ ban đầu của mình thành câu hỏi cụ thể mà phóng sự của bạn trả lời được. Điều này giúp bạn:

  • ! Quyết định những gì cấu thành bằng chứng, và bằng chứng nào phù hợp
  • ! Xác định ranh giới và mục tiêu để dễ quản lý công việc
  • ! Truyền đạt và “thuyết phục” những người khác về ý tưởng của mình
  • ! Dự trù thời gian và nguồn lực chính xác hơn
  • ! Đặt nền móng cho một phóng sự có cơ sở chắc chắn

Mỗi ý tưởng bài viết có thể đặt ra nhiều giả thuyết hoặc nhiều hướng đi cho phóng sự cuối cùng. Ví dụ, có thể có hai giả thuyết cho câu chuyện về bệnh lây truyền qua đường nước:

(A) Việc tư nhân hóa đã khiến giá nước trở nên quá đắt đỏ đối với người nghèo, vì vậy họ phải lấy nước từ các nguồn không an toàn nhưng miễn phí, khiến xảy ra dịch bệnh.

(B) Các công ty nước tư nhân đang “đốt cháy giai đoạn” và các tiêu chuẩn về an toàn nước đang bị hạ thấp dẫn đến dịch bệnh.

Nhưng bạn cần đánh giá các giả thuyết này một cách nghiêm túc: Những giả thuyết này được đưa ra dựa trên những giả định nào, và bạn chắc chắn về tính hợp lệ của chúng ở mức độ nào? Cả hai giả thuyết này đều dựa trên các giả định chưa được kiểm chứng về nguồn gốc của dịch bệnh: (A) giả thuyết cho rằng nguồn nước người dân tự tìm có vấn đề; (B) giả thuyết cho rằng công ty cung cấp nước không coi trọng tiêu chuẩn an toàn. Bạn thực sự có thể cần xem xét cả hai khả năng bởi vì những giả thuyết này cần phải dựa trên một câu hỏi sâu hơn: dịch bệnh bắt đầu từ đâu?

Do đó, một giả thuyết tốt hơn như vậy nhiều sẽ là:

(C) Dịch bệnh lây truyền qua đường nước xảy ra gần đây ở thành phố X có nguồn gốc hoặc từ nguồn cung cấp nước tư nhân hoặc từ các nguồn nước người dân tự tìm.
Giả thuyết đã được trau chuốt lại thế này cho phép bạn quay lại dàn ý phóng sự của mình và tuỳ biến lại để có một cuộc điều tra rõ ràng và cân bằng hơn:

(D) Đã xảy ra một đợt dịch tiêu chảy quy mô lớn ở thành phố X, cũng là nơi đã tư nhân hoá dịch vụ cung cấp nước sinh hoạt. Phóng sự này sẽ cố gắng tìm hiểu xem dịch bệnh đã bắt đầu như thế nào. Liệu có phải vì người dân không đủ khả năng chi trả để mua nước của công ty tư nhân và thay vào đó, đang sử dụng nước suối và nước giếng bị ô nhiễm? Hay là vì công ty cấp nước tư nhân đã không còn duy trì tiêu chuẩn về độ tinh khiết cho nước sinh hoạt tại nhà máy của mình để cắt giảm chi phí? Chúng tôi sẽ trao đổi với các nhà khoa học về nguyên nhân gây ra dịch. Chúng tôi sẽ theo chân những người dân nghèo đến nơi họ lấy nước sinh hoạt và thăm nhà máy cùng với một chuyên gia độc lập để xem xét các tiêu chuẩn an toàn cho nước sinh hoạt. Sau khi xác định được cách thức dịch bệnh bắt đầu, chúng tôi sẽ xem xét những việc cần phải làm để ngăn ngừa dịch tái phát.

Sau khi đưa ra được một giả thuyết rõ ràng, bạn cần thiết lập một kế hoạch nghiên cứu, bao gồm:

  • > tìm nguồn tin
  • > xây dựng tiêu chí chứng minh giả thuyết
  • > quyết định phương pháp luận
  • > đặt ra tiến độ thời gian
  • > lập ngân sách.

Các phần sau của chương này sẽ cung cấp cho các bạn tổng quan về cách thức lập kế hoạch cho các bước này. Các chương tiếp theo của cuốn cẩm nang này sẽ thảo luận chi tiết về cách thức thực hiện ở mỗi bước.

Cuối cùng, bạn sẽ có thể tóm tắt phóng sự của mình trong một tiêu đề hiệu quả, ngắn gọn và gây ấn tượng mạnh. Đây có thể không phải là tiêu đề của phóng sự hoàn thiện nhưng đó là một cách làm tốt để giúp bạn luôn đảm bảo trọng tâm của phóng sự. Làm được như vậy, bạn sẽ có thể thuyết phục được toà soạn về ý tưởng của mình, thậm chí còn có thể tư duy sáng tạo về phương án trình bày của phóng sự. Tất nhiên, kế hoạch này cần điều chỉnh mỗi khi có thêm thông tin mới.