Làm báo điều tra là công việc có thể khiến bạn phải đối mặt với rủi ro, đặc biệt là trong các chế độ độc tài ít tôn trọng luật pháp, và là nơi các phóng viên dễ dàng bị bắt hoặc tệ hơn nữa là bị giết hại. Vì vậy, tác nghiệp kín đáo là việc rất quan trọng. Bạn có trách nhiệm cảnh báo nguồn tin của mình về bất kỳ mối nguy hiểm tiềm tàng nào có thể xảy ra sau khi phóng sự được đăng tải – nhưng cũng phải cho họ biết lý do tại sao việc tiết lộ thông tin sẽ mang lại lợi ích cho cộng đồng. Chỉ sau khi trao đổi về những khía cạnh này với nguồn tin thì bạn mới có thể nói rằng nguồn tin “đã đồng ý sau khi được giải thích” nêu rõ danh tính trong phóng sự. Bạn cần chắc chắn rằng nguồn tin hiểu rõ những rủi ro khi gặp bạn và thảo luận về phóng sự qua cuộc điện thoại hoặc trong e-mail liên hệ trước.

Không thảo luận về các vấn đề liên quan đến nguồn tin ở những nơi bạn có thể bị đặt máy nghe lén, nghe trộm, ghi âm hoặc bị tin tặc tấn công. Hãy nhớ rằng, rất dễ dàng để theo dõi chi tiết các giao dịch điện thoại, bao gồm các cuộc gọi điện thoại di động và sử dụng tín hiệu theo dõi thường xuyên để xác định vị trí của bạn. Hãy tắt điện thoại của bạn và tháo pin trước khi đi đến các cuộc gặp cần giữ bí mật. Hãy đảm bảo bạn cất giữ bất kỳ ghi chú hoặc hồ sơ nào liên quan đến nguồn tin ở nơi an toàn; có lẽ nên gửi cho một bên thứ ba không liên quan đến cuộc điều tra cất giữ.

Các nhân chứng công khai, có thể trao đổi với bạn không cần giấu diếm vẫn là cách hiệu quả nhất để chống lại việc lèo lái thông tin, dối trá, sai sót và phạm tội của những người có chức tước và thế lực. Tuy nhiên, bạn không thể ép buộc ai đó nói chuyện với bạn hoặc cho phép bạn công bố thông tin cuộc trò chuyện. Bạn cần phải tìm hiểu rõ lý do đằng sau sự do dự của họ – đừng ngại hỏi họ. Một câu hỏi hiệu quả là: “Chuyện gì có thể xảy ra nếu danh tính của bạn bị tiết lộ?” Đôi khi, lý do là nỗi e sợ cá nhân: một người di cư không có giấy tờ sẽ bị trục xuất nếu danh tính của cô ấy bị tiết lộ; một công chức cao cấp có thể bị sa thải hoặc thậm chí bị cầm tù; một người nhiễm HIV có thể bị chính cộng đồng của mình kỳ thị. Trước khi trao đổi thông tin, hãy giải thích cho nguồn tin của bạn rằng bạn có thể sẽ phải chia sẻ danh tính của họ với một số người khác.

Thảo luận với nguồn tin về cách bạn sẽ làm để ẩn danh tính của họ, bao gồm cả cách thức đề cập đến địa điểm, lý lịch, tình trạng hiện thời hoặc thậm chí giới tính của họ. Chấp nhận các yêu cầu của nguồn tin về việc giữ một số thông tin không công bố hoặc chỉ chia sẻ để bạn có thông tin nền tảng – cho dù vậy, bạn còn phải đảm bảo tổng biên tập và các đồng nghiệp khác tham gia vào phóng sự cũng hiểu điều này. Tổng biên tập có thể yêu cầu bạn tiết lộ tên của nguồn tin. Khi bạn làm như vậy, hãy nói rõ rằng thông tin này không được tiết lộ ra ngoài phạm vi ban biên tập. Đây là nguyên tắc quan trọng nhất quyết định các mối quan hệ giữa các phóng viên và các nguồn tin. Nếu bạn đã cam kết che giấu danh tính của ai đó, bạn phải tôn trọng điều này; ngay cả khi việc giữ kín danh tính cho nguồn tin khiến bạn phải ngồi tù. Bởi vậy, không bao giờ hứa với nguồn tin những điều bạn không thực hiện được; tốt hơn là sử dụng một nguồn tin nặc danh hoặc nguồn tin chỉ để lấy các thông tin nền tảng hơn là phải chịu trách nhiệm đạo đức cho việc một người bị tra tấn hoặc giết chết.

Hãy nhớ rằng ở một số quốc gia, các phóng viên và tổng biên tập bị tra tấn để khiến họ tiết lộ danh tính nguồn tin. Và vì các vi phạm báo chí ở các quốc gia này thường bị xét xử theo luật hình sự chứ không phải luật dân sự nên các bản án có thể nhắm vào các nguồn tin, và việc từ chối tiết lộ các nguồn tin này có thể bị quy tội cản trở hoặc coi thường toà án với kết cục là án tù. Bạn cần vạch ra các giới hạn xem mình sẽ chấp nhận đến đâu để bảo vệ nguồn tin của mình trước khi bắt tay vào điều tra cho phóng sự.

“Trải nghiệm tồi tệ nhất của tôi trong cuộc đời phóng viên là một nguồn tin của tôi đã bị sát hại bởi vì anh này nắm giữ nhiều hơn những thông tin mà anh ấy đã chia sẻ với tôi. Anh ấy vẫn còn muốn thăm dò tình hình xem thế nào. Anh ấy không muốn bị tiết lộ danh tính, tuy nhiên những người có liên quan trong vụ việc đó không khó khăn gì để tìm ra và xoá sổ anh ấy. Bởi vậy, ở vị trí một nguồn tin, tốt nhất là anh không nên cung cấp thông tin kiểu nhỏ giọt để những kẻ bị tố cáo không có lý do gì bịt miệng anh. Nếu không, thà anh chấp nhận rủi ro dùng tên thật của mình để trong trường hợp có chuyện gì không may xảy ra với anh thì tất cả đều thấy rõ ràng nguyên nhân của việc đó là do anh đã tố giác” – Sam Sole, Mail & Guardian, Johannesburg

Tuy nhiên, việc bảo vệ nguồn tin của bạn khỏi bị hãm hại là lý do duy nhất để bạn sử dụng một nguồn tin ẩn danh trong phóng sự của mình. Các nguồn tin ẩn danh thường khó theo dõi, có thể cổ vũ việc đưa tin không chính xác và chắc chắn sẽ khiến độc giả ít tin tưởng vào phóng sự. Nhưng những nguồn tin ẩn danh cũng có thể cung cấp thông tin trực tiếp, thông tin nội bộ, xác nhận quan trọng hoặc cung cấp đầu mối thông tin để tìm ra bằng chứng bổ sung. Hãy đưa ra quyết định cuối cùng trên cơ sở hoàn cảnh cụ thể của cơ quan bạn, nguồn tin và phóng sự. Thỏa thuận với nguồn tin về cách bạn sẽ đề cập đến họ trong phóng sự và đảm bảo việc nhắc đến họ ở mức độ an toàn. “Một nhà khoa học môi trường tại Bộ lâm nghiệp” là cách diễn tả tốt hơn “một nhà khoa học” – trừ khi cô ấy là nhà khoa học môi trường duy nhất làm việc ở bộ này.