Δεν είναι δυνατό να περάσεις από μια ιδέα κατευθείαν στην έρευνα. Η ιδέα είναι απλά η αφετηρία. Τα ερευνητικά ρεπορτάζ συνοδεύονται από βαριά κοινωνική ευθύνη – και διάφορους νομικούς κινδύνους – άρα πρέπει να φροντίσετε η έρευνά σας να είναι ενδελεχής, ακριβής και όσο πιο σφαιρική γίνεται. Και επειδή τέτοια ρεπορτάζ πιθανότατα προϋποθέτουν ομαδική δουλειά και σημαντικούς πόρους, πρέπει επίσης να φροντίσετε να υπάρχει καλή επικοινωνία. Ως εκ τούτου, πρέπει να σχεδιάσετε πώς θα κινηθεί κάθε στάδιο του ρεπορτάζ.
Το σημείο από το οποίο ξεκίνησε η ιδέα σας θα είναι μία παράμετρος για τη διαμόρφωση του προγράμματος εργασίας. Αν η ιδέα προήλθε από δικές σας παρατηρήσεις ή από ανεκδοτολογικές πληροφορίες, πρέπει να είστε σίγουροι ότι οι συγκεκριμένες ατομικές εμπειρίες αντιπροσωπεύουν μια ευρύτερη τάση ή ζήτημα. Αν η ιδέα προήλθε από μια πληροφορία που σας δόθηκε προσωπικά, πριν κάνετε τα επόμενα βήματα, πρέπει να ελέγξετε την γνησιότητά της, την αξιοπιστία της καθώς και τα πιθανά κίνητρα της πηγής. Αν οι πηγές σας είναι άψογες και τα αρχικά περιστατικά αδιαμφισβήτητα, το επόμενο στάδιο είναι να μετατρέψετε την ιδέα σας σε μια αυστηρά εστιασμένη υπόθεση, την οποία η έρευνά σας θα αποδείξει ή θα απορρίψει. Το αρχικό στάδιο του σχεδιασμού δεν είναι ποτέ οριστικό – χρειάζεται επαρκή ευελιξία ώστε να μπορεί να οικονομήσει νέες πληροφορίες και οπτικές που μπορεί να έρθουν στην επιφάνεια από την έρευνά σας.
Πολύ συχνά, το ρεπορτάζ ξεκινάει με μια γενική ιδέα που επιτρέπει να ερευνήσουμε ένα ευρύ (και πιθανότατα μη διαχειρίσιμο) σύμπαν θεμάτων. Ο Thomas Oliver, πρώην διευθυντής σύνταξης της αμερικανικής εφημερίδας Atlanta Journal-Constitution, αναφέρει: «Τα πρότζεκτς έχουν την τάση να περιλαμβάνουν όλα όσα θα ήθελε ποτέ κανείς να ξέρει για ένα θέμα. Αυτό είναι μειονέκτημα, όχι προτέρημα.»
Μια καλή τεχνική για να αναπτύξουμε και να κατανοήσουμε καλύτερα την ιδέα είναι γράφοντας. Προσπαθήστε να γράψετε μια περίληψη της ιστορίας – μια παράγραφο που να περιγράφει τι θα λέει το ρεπορτάζ, όταν θα έχει ολοκληρωθεί. Είναι ένας τρόπος να βοηθήσουμε την αίθουσα σύνταξης να δει το θέμα χωρίς προκαταλήψεις και να διαμορφώσουμε μια σειρά από πιθανές εξηγήσεις. Μας βοηθάει επίσης να δούμε αν είναι καλύτερα να προσεγγίσουμε το θέμα από τοπική σκοπιά ή αν υπάρχουν και περιφερειακές ή εθνικές συνέπειες. Σε αυτό το στάδιο, εξετάστε τα ακόλουθα ερωτήματα:
- > Τι συνέβαινε; Γιατί θα έπρεπε να ενδιαφέρονται οι αναγνώστες σας;
- > Ποιοι είναι οι εμπλεκόμενοι δρώντες; Πώς το έκαναν; Ποιες είναι οι συνέπειες;
- > Τι πήγε στραβά; Πώς έγινε αυτό; Γιατί έγινε αυτό; Ποιες ήταν οι συνέπειες;
- > Ποιος θα ωφεληθεί ή θα ζημιωθεί αν δημοσιευτεί το ρεπορτάζ; Θα διευκολύνει το ρεπορτάζ τον διάλογο γύρω από τις κοινωνικές αξίες και συμπεριφορές; Θα φωτίσει το ρεπορτάζ πλημμελή συστήματα ή πλημμελείς διαδικασίες;
Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις θα σας βοηθήσουν να σκεφτείτε πώς μπορεί να ειπωθεί μια ιστορία και πώς να χειριστείτε την έρευνά σας.
Για παράδειγμα, αν έχουν παρατηρηθεί πολλά περιστατικά διάρροιας μετά την ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών διανομής ύδατος, μπορείτε να προσεγγίσετε το θέμα από την οπτική του πώς βρίσκει ο κόσμος νερό, όταν δεν μπορεί να το αγοράσει από μια ιδιωτική εταιρεία, οπότε το θέμα εστιάζει στο πόσο προσιτό είναι το κόστος της κάλυψης μιας βασικής ανάγκης. Ή θα μπορούσατε να επισκεφθείτε τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας υδάτων, για να δείτε αν είναι επαρκείς οι έλεγχοι ασφαλείας και να αναδείξετε το ζήτημα των περικοπών που γίνονται εις βάρος της ασφάλειας. Η προσεκτική εξέταση αυτών των ερωτημάτων μπορεί να αναδείξει τις αξίες που βρίσκονται στη ρίζα του θέματος που εξετάζετε.
Σε αυτό το σημείο, ελέγξτε επίσης αν η ιστορία αφορά πραγματικά το δημόσιο συμφέρον και απορρίψτε σημεία που είναι απλά λασπολογία. Όταν αποφασίζετε για το πλαίσιο του ρεπορτάζ σας, να αποφύγετε ασαφείς όρους που θα μπορούσαν να ερμηνευτούν με πολλούς τρόπους! Όταν έχετε συλλέξει όλα τα στοιχεία που χρειάζεστε, θα έχετε τη δυνατότητα να επανέλθετε σε αυτές τις ερωτήσεις και να προσαρμόσετε το κείμενό σας ανάλογα.